Қазір ел ішінде ажырасу оқиғаларынң көбеюімен бірге өндірілмеген алимент көлемі де арта түсті. Бұл бір мәселенің екінші бір мәселенің туындауына ықпал етіп отырғанын аңғартады. Кейде астына қымбат көлік мініп жүрсе де, табысын жасырып көрсететін жауапсыз әкелердің көп кездесуі қоғамымызда бұл мәселенің өзекті екенін аңғартады. Сондықтан жауапсыз әкелерді алимент төлеуден жалтарта алмайтындай, керсінші жауапкершілігін күшейтетін, ал ана мен баланы материалдық көмексіз қалдырмайтындай жалпы алимент туралы заңнаманы заман сұранысына сай ету қажеттілігі сезіледі.
Шыны керек көп жағдайда аналарымыз құқықтық сауатының жеткіліксіздігінен алимент өндіріп алу ісіне мән де бере бермейді. Сондықтан алдымен алимент өндіріп алу ісін түсіндіре кетсек, отбасындағы ортақ кәмелетке толмаған балаларға алимент өндіріп алу туралы талапты сот іс жүргізудің бұйрықтық немесе талап қою тәртібімен шешеді. Яғни алдымен алимент даулаушы тарапынан сұраныс қажет. Көп жағдайда аналар намысқа тырысып немесе ашумен алименттен бас тартып немесе дер кезінде талап етпей жатады. Мұндай жағдайда анық білу керек нәрсе: егер, ерлі-зайыптылар арасында алимент төлеу туралы келісім болмаса, сот кәмелетке толмаған бір балаға ата-анасының ай сайынғы табысының және өзге де кірісінің төрттен бір бөлігін; екі балаға – үштен бір бөлігін; үш және одан да көп балаға тең жартысын өндіріп алуға құқылы. Ең бастысы әкенің өз баласының алдында міндеті, парызы екенін ұмытпаған жөн.
Еліміздің заңнамасына сай сот бұйрығында балалар он сегіз жасқа толғанға дейін алимент өндірілетіні анық көрсетіледі. Сот барысында алимент өндіру талабы анықталса кәмелет жасқа толмаған балаларды асырап бағуға алимент өндіру туралы сот шешімі дереу сот орындаушыларға жіберіледі. Одан әрі жеке сот орындаушыларының құзіретіндегі нәрсе. Яғни жеке сот орындаушылары өздерінің өндірісіне түскен сот бұйрығының негізімен атқару өндірісін қозғау туралы қаулы шығарып, сот шешімдерін мәжбүрлі түрде орындау шараларын қолдана бастайды. Егер әкенің қандай да бір алимент төлемеу туралы ойы болса оны заңнамамыз да, сот тәртібімен сот орындаушылары да мәжбүрлі түрде алимент төлеуге жеге алады. Осы орайда атап өтер жайт, қолданыстағы «Атқарушылық iс жүргiзу және сот орындаушыларының мәртебесi туралы» заңның 47-бабының 1-бөлігі 1-тармағына сәйкес, егер өндiрiп алушы алиментті өндiрiп алудан бас тартса, атқарушылық iс жүргiзу өндірісі қысқартылуы тиіс деп көрсетілген. Бұл жоғарыда аап өткеніміздей алимент өндірудің машақатынан қашатын аналардың намысқа тырысып, қолды бір сілтеп қоя салуынан немесе ашумен шешім шғаруынан туындап жататын әрекеттер. Өкінішке қарай, соңғы жылдары нақ осы заң талаптарын негізге ала отырып, алимент өндіру ісін қысқартып тастау жиі кездесуде. Яғни сот орындаушылары «алиментті өндіріп алушы атқару өндірісін қысқартуды сұрап арыз жазды» деген сылтаумен істі қысқарту туралы қаулы қабылданып, алимент өндіруді тоқтатып тастауынан әлеуметтік те, материалдық тұрғыдан да қорғансыз аналардың жиі қиналып қалатынын байқаймыз. Сондықтан барлық аналар өзінің заңды құқығын пайдаланы алимент өндіруден бас тартпағаны жөн! Заңымыз өз дәрежесінде құқығын қор,ап тұрғында аналардың сол мүмкіндігін пайдаланып қалуға тырысуы қажет.
Утеубаев Канат Талгатбекович, Алматы қаласы Алмалы ауданының 2 аудандық сотының судьясы
