Бірінен соң бірі, барлығы да жаңадан сайланған Президент Дональд Трамптың алдына жиналды. 2021 жылдың 6 қаңтарында оның жақтастары Капитолий ғимаратына шабуыл жасағаннан кейін Трамп бұл жерге алғаш рет қайта оралған еді. Енді ол билікті өз қолына алуға бірнеше күн қалғанда, 119-шы шақырылымдағы 52 республикалық сенатормен заңнамалық күн тәртібін – ауқымды шекара қауіпсіздігі пакетін, 2017 жылғы салық жеңілдіктерін ұзартуды және қарыз шегін жоюды – талқылау үшін Капитолийге келді, — деп хабарлайды nurlyolke.kz time сілтеме жасап.
Сағаттан астам уақыт бойы стратегияға қатысты пікірталас жүрді. Батыс Виргиния штатының сенаторы Шелли Мур Капито отырысты аяқтағысы келіп, залда болған Республикалық партия сенаторларының бірінің айтуынша, Трампқа: «Мырза, уақытты сыйлай отырып, сізді келесі жоспарларыңызға жіберсек дейміз», – дейді. Трамп қастарын көтеріп, сөзін бөлді: «Менің басқа жоспарым жоқ. Бұл – менің мұрам». 8 қаңтардағы кездесу тағы бір сағатқа созылды.
Трамп атқарушы биліктің өкілеттігін арттырғысы келсе де, өзінің табысы өзге адамдардың қолдауына – не көндігуіне – байланысты екенін жақсы түсінеді. Ол инаугурациясына дейін-ақ бірқатар жеңістерге қол жеткізді. Израиль мен ХАМАС арасында 15 айға созылған соғыстан кейін атысты тоқтату жарияланғанда, израильдік ресми өкілдер Трамптың «кепілдегі адамдарды босатпасаңдар, сұмдық жағдайға тап боласыңдар» деген талап қойғанын еске алды. Президент Байден өзінің қоштасу үндеуінде өте бай олигархияның қалыптасып келе жатқаны жайлы ескерту жасаған сәтте, ол меңзеген ірі корпорация басшылары Трампқа ашық әрі батыл қолдау көрсетуге көшті. Конгрестегі республикалықтар да солай: Өкілдер палатасының спикері қызметіне Майк Джонсонды қайта сайлауды бөгемек болған бірнеше палата мүшесі де, бұрынғы Fox News жүргізушісі Пит Хегсеттің Қорғаныс министрі болуына күмәнданған негізгі сенатор да Трамптың дегеніне көнді. «Ол Майк Джонсонды қолдап шығып, қарсы шыққандарды қатты сынға алды. Бұл маған және өзгелерге «артығын жасамаңдар» деген белгі болды, – дейді Трампқа жақын бір Республикалық сенатор. – Бұл істі құртпаңдар деп түсіндірді».
Саяси беделі қанша күшті болса да, Трамптың билігінің шектеулері бар. Республикалық заң шығарушылар оның даулы министрлік лауазымдарға кандидаттарын «рецесс тағайындауымен» бекіткізу туралы өтінішіне қарсы болды. Мэтт Гецті Бас прокурор қызметіне ұсыну идеясы Конгресте жеткілікті қарсылыққа тап болатыны белгілі болғанда, Трамп бұрынғы Флорида конгрессменіне: «Жол бер» деп ұсынысты тоқтатуды сұрады. Қазір ол шекара қауіпсіздігі және ішкі саяси басымдықтарын жүзеге асыратын заңнамалық базаны әзірлеу барысында күлгін және қып-қызыл (сайлаушылардың басым бөлігі Республикалық партияны қолдайтын) округтерден шыққан республикалықтардың әртүрлі талаптарын ескеруге мәжбүр. Вашингтонда Трамптың Республикалық партиясы биліктің үш тармағын да бақылауда ұстап отырғанымен, ішкі келіспеушіліктер кез келген сәтте оның жоспарларын бұзуы мүмкін. «Екі палатада да басымдық болған кезде, – дейді Трамптың кеңесшісі, – ең үлкен қауіп – өзара араздықтан бәрі құрдымға кетуі ғажап емес».
Мұндай қауіп әлі де бар. Үкіметті қайта құруға уәде беріп, жеңіске жеткен Трамп үшін ең үлкен кедергі – өзінің партиясы оған қай деңгейге дейін жол беретіндігі. Трампқа жақын дереккөздердің айтуынша, жабық кездесулерде Президент жылдам қимылдау қажеттігін жиі қайталайды, өйткені «шуды» мейлінше күшейтіп, ірі өзгерістер енгізу уақыты ұзаққа созылмайды. «Маңдайалды өзгерістерге мүмкіндік президенттіктің алғашқы екі жылында, тіпті 18 айда көбірек болады, өйткені ол – сайлау науқандарынан бұрынғы кезең, – дейді Трамп әкімшілігіндегі аға шенеунік. – Ол қазір биліктің шыңында тұр. Ай өткен сайын бұл қуат біртіндеп кеми береді».
Саясаткердің билікте қалай әрекет ететінін білгіңіз келсе, оның сайлауалды науқанына көз жүгірткен жөн. 2016 жылғы сайлау науқаны – аласапыран, ақпараттың сыртқа таралуы және ішкі қақтығыстармен есте қалды. Трамп үш бірдей сайлауалды менеджерін ауыстырды. 2024 жылғы сайлауда оның штабы едәуір тәртіпті болды; іс жүзінде қызметкерлердің ауысып кетуі болмады және оларды аз адам ғана жеңеді деп ойлаған тұста, ол халықтың қалың бөлігінің қолдауына ие болып, жалпы дауыс санымен де, сайлаушылар алқасы бойынша да анық жеңіске жетті. Мұның негізгі еңбегі – Трамптың бейресми «оң қолы» болып есептелетін Сюзи Уайлзға тиесілі. Енді ол Ақ үй аппаратының басшысы қызметін атқарады.
Сондықтан Трамптың Уайлзды негізгі рөлге шақыруы ешкімді таңғалдырған жоқ. Ақ үйде ол атқарушы билік тармағын және Трамптың әртүрлі топтарынан құралған кең шеңберін біртұтас команданың ішінде ұстау міндетін өз мойнына алады. Трамптың орынбасар аппарат басшыларының бірі – Джеймс Блэр Конгресспен байланыс орнатса, көптен бергі кеңесшісі Стивен Миллер атқарушы саясатқа қатысты ауқымды құзыретке ие болады. Ал Дэн Скавино Трамптың әлеуметтік желідегі белсенділігін қадағалап, қашанда жанынан табылады. Тәжірибелі MAGA белсендісі Тэйлор Будович атқарушы билік тармағындағы кадр саясаты мен бұқаралық ақпарат құралдарымен байланысты үйлестіреді. Олардың барлығы да Трамптың соңғы сайлау науқанында болған және сайлауалды додада тиімділік көрсеткен жүйені мемлекеттік басқарудағы өзгеше үлгіге айналдыруға тырыспақ.
Өткен айдың соңында Трамптың Кабинет мүшелері туралы жаңалықтар Вашингтонды дүр сілкіндіріп жатқан тұста, Уайлз Трамптың тосын тағайындауларына қатысты өзінің көзқарасын «өткелдік» командадағы жоғарғы лауазымды қызметкерлермен телефон арқылы бөлісті. «Роберт Ф. Кеннеди кіші – өзгеріс енгізуші, Илон Маск – өзгеріс енгізуші, Каш Пател – өзгеріс енгізуші», – деді Уайлз қоңыраудағы өз тобына, бұл жайында әңгімеден хабары бар екі дереккөз мәлімдейді. Трамп 2023 жылдың сәуірінде TIME журналында берген сұхбатында алғашқы президенттік мерзімінде өзі тағайындаған адамдар кейбір «жаттан тыс, кейде қауіпті» идеяларын іске асыруға кедергі жасағанына өкінетінін айтқан. Енді ол үкімет институттарымен күресуге және ауқымды өзгерістер енгізуге нық уәде беріп отыр. Уайлздың айтуынша, Президент дәл осы уәдесін орындауға көмектесетін адамдарды таңдап жатыр. «Ол өзі сияқты өзгеріс енгізуге дайын адамдарды қалайды».
Сыншылардың көзқарасында Трамптың мұндай тағайындауларының тағы бір себебі бар: ол өз мүддесіне қызмет ететін адамдарды, яғни тәжірибесі аз болса да, айтқанынан шықпайтын, талаптарына көнетін жақтастарын билікке қойғысы келеді. Кей жағдайларда Трамп оппоненттері ашық «келісім» барын айтады. Мысалы, прогрессивті үкіметтік бақылау ұйымы Public Citizen ұйымының тең президенті Лиза Гилберттің пайымынша, өткен жазда Роберт Ф. Кеннеди кіші Трампты қолдағаны үшін Трамп оны Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер департаментінің басшысы лауазымына ұсынған. Ал Илон Маск Трамптың сайлауалды науқанына 250 миллиард доллар бөлгені үшін, Трамп Маск басқаратын кәсіпорындардың үкіметпен жасасқан келісімшарттары бар екеніне қарамастан, оған үкіметті «қысқарту» жөніндегі комиссияны сеніп тапсырды дейді. «Бұл – тікелей «қызметке қызмет» қағидасының айқын мысалы», – дейді Гилберт.
Трамптың Кабинетінен тыс, әкімшілік билік шеңберінен де оның саясатын қолдайтын топтар, әлеуметтік желідегі ықпалды адамдар мен оңшыл ақпарат құралдары «Трамптың күн тәртібіне» кедергі келтіруі мүмкін республикалықтарға қарсы жұмыс істейді. Олар Пит Хегсетті Пентагон басшысы қызметіне ұсынуға қатысты Республикашылдардың қандай да бір наразылығын басу үшін де жұмылдырылды. Хегсеттің тәжірибесі мен көзқарастары төңірегінде және оған тағылған маскүнемдік пен сексуалдық зорлық айыптаулары (ол өзі мұны жоққа шығарған) қоғамда сұрақ туғызған еді. 10 желтоқсанда Айова штатының сенаторы Джони Эрнст, екі жылдан кейін сайлауға түсетін ардагер, «әйелдерді ұрыс даласына жібермеу керек» деген пікір айтқан Хегсетке қатысты көзқарасын теріс етіп білдірген кезде, оған Стив Бэннон мен қазір Трампты қолдайтын One America News Network арнасында жүргізуші болып жүрген Мэтт Гец сияқты адамдар әлеуметтік желіде шабуыл ұйымдастырды. «Мен мұны қалай тоқтатамын?» – деп сұрады Эрнст өз әріптесі болған бір Республикалық сенатордан. «Ол жай ғана өз қарсылығын байқатып еді, бірден қарсы реакцияға ұшырады», – дейді бұл сенатор TIME журналымен аноним түрде сөйлескенде.
TIME-ға ақпарат берген өзге бір дереккөздің айтуынша, Трамптың сенімді серіктерінің бірі Эрнстке: «Егер Хегсетті қолдамасаңыз, Трамп сіздің алдағы праймеризде басты қарсыласыңызды қолдайды», – деген хабар жеткізген. Трамп өткен жылы Айовадағы сайлауалды доданы шамамен 30 пайыз айқын басымдықпен жеңгенін ескерсек, бұл Эрнст үшін айтарлықтай ескерту болған. Сол кезде миллиардер Tesla басшысы Илон Маск та кей сенаторларға жасырын түрде: «Трамп ұсынған министр лауазымдарына қарсы дауыс бергендердің бәріне келесі праймеризде өз қаражатыммен бірнеше миллион доллар құятын супер-ПАК арқылы соққы беремін», – деген мәлімдеме жолдаған. Ақырында Эрнст Хегсетті қолдайтынын білдірді.
«Келесі бірнеше жылда Конгресс мүшелерінің бәрі дәл осындай қысыммен өмір сүреді, – дейді Трампқа жақын бір дереккөз. – Ақыр соңында бәрі де Трамптың ығына жығылады».
Тіпті «MAGA әлемінде» де кикілжіңдер болмай қоймайды. Трамптың айналасында әртүрлі мүддесі бар топтар бар. Олардың арасында көзқарас қайшылығы және айқас та болуы мүмкін. Мысалы, Бэннон мен Маск арасында H1B визаларына байланысты текетірестің жария түрде өршуі – соның бір мысалы. АҚШ компанияларының шетелден білікті мамандарды тартуына мүмкіндік беретін осы бағдарлама аясында Маск та жұмыс күшін алып отыр. Трампқа бұл пікірталас белгілі бір деңгейде көңіл көтеретіндей көрінуі мүмкін, әрі ол шешім қабылдау барысында осындай таластарды ескеріп отырады. «Ол айтыс-тартысқа қарсы емес, – дейді Трамптың бір көмекшісі. – Ол кейде мәселенің түп мәніне жеткенін ұнатады. Интернеттегі және өзінің жақтастары арасындағы пікірталастарға қарап, қандай шешімді қолдайтынын байқауға тырысады».
Ақырында Трамп осы бағдарламаны жалғастыруға қатысты сұрақта SpaceX негізін қалаушы Масктың жағына шықты. Өйткені ол үшін де, Маск үшін де H-1B визасы пайдалы, Трамптың клубтары мен қонақүйлері де мұндай жұмысшыларды пайдаланады. Оның үстіне Масктың байлығы 300 миллиард доллардан асады, ал Бэннонның ондай қаржысы жоқ. Алдағы жылдары мұндай шиеленістер Трампқа ықпал ететін негізгі топтар кімдер болатынын және Трамптың қоғамдық пікірге қаншалықты көңіл бөлетінін көрсететін көрсеткіш қызметін атқаруы мүмкін. Трамптың көмекшілерінің айтуынша, ол бұл жолы федералдық бюрократияны түбегейлі өзгертуді көздейді және қарсы шыққандарға жаға қоюдан тайынбайды. «Оның тәуекелге баруға дайындығы жоғарылап келеді», – дейді Трамп әкімшілігіндегі аға шенеунік.
Трамп Конгрестен тыс қадамдармен де біраз нәрсені жасай алады, бірақ кез келген Президенттің түпкі мақсаты – ауқымды заң жобаларын қабылдату екені анық. Трамптың негізгі жоспары – шекара қауіпсіздігі туралы заң қабылдап, салық жеңілдіктерін тұрақты ету. Сондай-ақ қарыз шегі проблемасы бар: Конгресс бұл шекті не көтеруі, не мүлде алып тастауы тиіс. Трамп ашық та, жасырын да шекара қауіпсіздігі шараларын қарыз шегін көтерумен бірге бір заң жобасына енгізіп қабылдауды қалайды, ал Конгрестегі кейбір ықпалды мүшелер мұны бөлек-бөлек қарастырғанды дұрыс санайды. Бұл қарапайым процедуралық мәселе сияқты көрінгенімен, шын мәнінде, Трамптың өз партиясындағы қарсылыққа қалай жауап беретініне сын болмақ. Ол президенттік билікті қолға алғанға дейін партияластарының сөзсіз қолдауына ие болып келді.
Мұның бәрі Трамптың саясаткер ретінде қызмет еткен он жылдан астам уақытында «Вашингтондағы негізгі сабақты» қаншалықты меңгергенін көрсетеді: кейде үлкен жеңіске жету үшін азын-аулақ ұрыста жеңіліс табуға да тура келеді. 8 қаңтарда республикалық сенаторлармен кездесуінің соңында ол бір заң жобасын жіберуге біраз уақыт үгіттесе де, ақыр соңында бір емес, екі не тіпті он жобаны да мақұлдауға дайын екенін айтты. Ең бастысы – бәрі іске асуы. «Бір заң болса да қол қоямын, екі заң болса да қол қоямын. Он заң болса да қол қоямын, – деді Трамп. – Қажет болса, бәріне қол қоя беремін».